,Soft contact lenses in the practice of a vision care specialist
Wprowadzenie
Wykorzystanie miękkich soczewek kontaktowych w praktyce okulistycznej i optometrysty może odegrać istotną rolę w kompleksowym podejściu do opieki nad pacjentem. Soczewki kontaktowe dają specjalistom większe możliwości poznawania i odpowiadania na potrzeby pacjentów. Dopasowanie soczewek kontaktowych, szczególnie sferycznych, zazwyczaj odbywa się na jednej wizycie, a dodatkowa wizyta kontrolna może być wymagana w przypadku soczewek torycznych i multifokalnych. Punktem wyjścia do doboru soczewek jest pełne badanie refrakcji oraz widzenia obuocznego.
Stowarzyszenie Filmu Łzowego i Powierzchni Oka (TFOS, Tear Film & Ocular Surface Society), światowy lider w badaniach i edukacji w zakresie zdrowia oczu, opublikowało doniesienia ze swoich ostatnio przeprowadzonych globalnych warsztatów pt. „A Lifestyle Epidemic: Ocular Surface Disease”. To dobry czas na aktualny raport, szczególnie w aspekcie istotnych zmian epidemiologicznych oraz ulotności paradygmatów, mających odniesienie do powierzchni oka, w ostatnich latach. Zmienia się istotność czynników ryzyka, jednostki chorobowe ze spektrum zaburzeń powierzchni oka dotykają coraz młodsze osoby, a podziały na płeć, zarówno biologiczną, społeczną, jak i fizyczną przestają być kryterium doboru grup badawczych i oceny populacyjnej. Nowy raport TFOS koncentruje się na bezpośrednim i pośrednim wpływie codziennych wyborów i wyzwań związanych ze stylem życia na zdrowie powierzchni oka.
Zalecenia TFOS omawiające wpływ zmiany stylu życia na zdrowie powierzchni oka obejmują:
- - stosowanie soczewek jednodniowych zgodnie z europejską/światową regulacją i preskrypcją specjalisty (TFOS rekomenduje soczewki jednorazowe ze wskazań medycznych m.in. w alergiach, w cyfrowym zmęczeniu wzroku),
- - pełną korekcję niemiarowości (w tym małego astygmatyzmu) oraz prezbiopii w soczewkach kontaktowych, z jednoznacznym wskazaniem na rozwiązania multifokalne, a nie monowizję [1].
Klasyfikacja wyrobów medycznych jest kluczowym elementem w ocenie ryzyka związanego z ich używaniem. Amerykańska Agencja Żywności i Leków (FDA, Food and Drug Administration) i Europejska Agencja Leków (EMA, European Medicines Agency) różnie klasyfikują soczewki kontaktowe, soczewki opatrunkowe, płyny do dezynfekcji soczewek i krople nawilżające do oczu. Kontakt z tkankami ciała wymaga rygorystycznych testów, a wyższe klasy oznaczają bardziej rygorystyczne wymagania dotyczące badań klinicznych i kontroli.
Soczewki opatrunkowe, które podobnie jak soczewki kontaktowe według FDA należą do klasy II wyrobów medycznych, są istotnym elementem w leczeniu różnorodnych schorzeń powierzchni oka oraz postępowaniu szczególnie w okresie pooperacyjnym. Charakteryzują się wysoką przepuszczalnością tlenu i właściwościami nawilżającymi, co sprzyja prawidłowej reepitelializacji, gojeniu nabłonka rogówki i redukcji bólu. Są stosowane w przypadkach erozji rogówki, keratopatii neurotroficznej, po zabiegach laserowej korekcji wad wzroku oraz po zabiegach chirurgii okulistycznej i okuloplastycznej. Soczewki opatrunkowe zapewniają ochronę, komfort i wspomagają proces regeneracji rogówki.
Polskie publikacje i badania przedstawiane na zjazdach światowych, m.in. praca podsumowująca wieloletnie doświadczenia własne, stały się podstawą rejestracji pierwszej miękkiej silikonowo-hydrożelowej soczewki terapeutycznej [2].
Powierzchnia oka
Przed wprowadzeniem korekcji wzroku soczewkami kontaktowymi oraz podczas ich użytkowania konieczna jest analiza powierzchni oka, a w przypadkach wymagających leczenia włączenie właściwego postępowania terapeutycznego. Może ono wydawać się trudne, ale istnieje wiele skutecznych metod. Higiena brzegów powiek, sztuczne łzy i krople nawilżające, ciepłe kompresy, masaż powiek, leczenie przeciwzapalne i immunomodulacyjne oraz zaawansowane technologie, takie jak terapia światłem pulsacyjnym (IPL, intense pulsed light), fotobiostymulacja (LLLT, low level laser therapy), termoterapia pulsacyjna (LIPIFLOW) znacząco poprawiają komfort pacjentów i stabilność filmu łzowego (fot. 1 i 2).
Podstawowym standardem postępowania rekomendowanym przez TFOS DEWS II są higiena brzegów powiek, termoterapia oraz substytucja filmu łzowego [3].
W tym roku podczas Konferencji TFOS 2024 zaprezentowany będzie Raport DEWS III, który poda twarde dane kliniczne dotyczące wielu zagadnień związanych z zaburzeniami powierzchni oka. Czekając na aktualne podsumowanie TFOS, warto śledzić również inne perspektywy i źródła naukowe, wśród wielu publikacji np. badanie w „Scientific Reports”, pozytywnie oceniające wpływ jednorazowego oraz wielokrotnego stosowania termoterapii na film łzowy i funkcję gruczołów Meiboma, a także czerpać z doświadczeń polskich ekspertów w dziedzinie zdrowia powierzchni oka [4, 5].
Aktualne dane
Od 2001 r. w „Contact Lens Spectrum” publikowane są międzynarodowe badania dotyczące przepisywania soczewek kontaktowych. Projekt realizowany jest przez grupę optometrystów, okulistów i specjalistów branżowych, którzy zbierają dane z 71 krajów. Dane te pozwalają specjalistom oceniać własne praktyki dopasowania soczewek oraz informować badaczy i branżę. Z ostatniego, opublikowanego w 2023 r. raportu wiadomo, że miękkie soczewki stanowią 90% wszystkich dopasowań soczewek. Soczewki silikonowo-hydrożelowe reprezentowały ponad 75% dopasowań soczewek. Soczewki sferyczne stanowiły ok. 50% wszystkich dopasowań miękkich soczewek, 28% obejmowało soczewki toryczne, a 17% soczewki multifokalne. Soczewki do kontroli krótkowzroczności stanowiły 3% dopasowań miękkich soczewek kontaktowych [6].

Ryc. 1. Morgan P.B. i wsp.: International contact lens prescribing in 2023. A report on trends in global contact lens prescribing from our 23rd consecutive annual survey. Contact Lens Spectrum, 2024 Jan/Feb; Vol. 39: 20-22, 24, 26-28 (Międzynarodowe tendencje w przepisywaniu soczewek kontaktowych w 2023 r.: Raport z 23. kolejnego rocznego badania)
Będące częstą obawą specjalistów, powikłania związane z noszeniem soczewek kontaktowych mogą obejmować: infekcje oka, zapalenie spojówek, zaburzenia powierzchni oka, niedotlenienie rogówki oraz problemy z powiekami. Regularne monitorowanie stanu zdrowia oczu przez specjalistę i przestrzeganie zaleceń dotyczących higieny i użytkowania soczewek kontaktowych jest kluczowe, aby minimalizować ryzyko powikłań. Badanie Chalmers wykazało, że wśród 963 dzieci noszących soczewki kontaktowe jednodniowe (DD) roczna częstość zdarzeń zapalnych wynosiła 0,66% dla zdarzeń nieinfekcyjnych, 0,48% dla zapalenia spojówek i 0,37% dla naciekowego zapalenia rogówki. Badanie to pokazuje jednoznacznie, że noszenie soczewek jednodniowych w porównaniu z soczewkami wielokrotnego użytku zmniejsza znacząco ryzyko powikłań [7].

Ryc. 2. Chalmers R.L., McNally J.J., Chamberlain P., Keay L.: Adverse event rates in the retrospective cohort study of safety of paediatric soft contact lens wear: the ReCSS study. Ophthalmic Physiol. Opt. 2021 Jan; 41(1): 84-92. doi: 10.1111/opo.12753. Epub 2020, Nov 11. PMID: 33179359; PMCID: PMC7839756 (Częstość zdarzeń niepożądanych w retrospektywnym badaniu kohortowym bezpieczeństwa noszenia miękkich soczewek kontaktowych u dzieci: badanie ReCSS)
Którzy pacjenci szczególnie docenią korekcję soczewkami kontaktowymi?
Soczewki kontaktowe są świetnym rozwiązaniem dla pacjentów cierpiących z powodu różnowzroczności, ponieważ umożliwiają zachowanie jednolitej wielkości obrazu na siatkówce. Aberracje, występujące w soczewkach okularowych, w soczewkach kontaktowych są mniej zauważalne. Soczewki kontaktowe są cieńsze niż okularowe, znajdują się bliżej oka i są wykonane z materiałów o niskiej dyspersji, co minimalizuje efekty związane z aberracjami charakterystycznymi dla innych układów optycznych. Dla osób z dużymi wadami wzroku soczewki kontaktowe oferują jakość widzenia nieporównywalną z jakością widzenia w okularach, szczególnie jeśli chodzi o widzenie peryferyjne. Wybór korekcji soczewkami kontaktowymi może być wstępem do przyszłych rozważań nad wykonaniem zabiegu chirurgii refrakcyjnej.
Soczewki kontaktowe w trybie mieszanym są idealnym rozwiązaniem dla osób prowadzących aktywny tryb życia, w tym dzieci. Pozwalają na pełne zaangażowanie się w aktywność fizyczną bez ograniczenia pola widzenia i bez obaw o uszkodzenie okularów. Soczewki multifokalne umożliwiają korygowanie wzroku w różnych odległościach, co jest szczególnie istotne dla prezbiopów aktywnych ruchowo i aktywnie uczestniczących w życiu zawodowym.

Fot. 1. Aplikacja miękkiej jednodniowej/jednorazowej soczewki kontaktowej u pacjenta z zespołem suchego oka (ZSO) [opracowanie własne dr n. med. Anna Maria Ambroziak]

Fot. 2. Aplikacja miękkiej jednodniowej/jednorazowej soczewki kontaktowej u pacjenta z dysfunkcją gruczołów tarczkowych Meiboma (MGD, Meibomian gland dysfunction)
Wnioski
Podsumowując, soczewki kontaktowe miękkie są nie tylko funkcjonalne, ale również akceptowalne pod względem estetycznym i praktyczne dla osób prowadzących aktywny tryb życia. Dzięki soczewkom kontaktowym pacjenci mogą cieszyć się komfortem, lepszym widzeniem i większą swobodą w codziennym życiu. Zastosowanie terapeutyczne soczewek kontaktowych, zarówno w aspekcie hamowania progresji krótkowzroczności, jak i czystych klinicznych wskazań opatrunkowych, jest integralną częścią praktyki specjalisty ochrony wzroku. Regularne monitorowanie stanu zdrowia oczu przez specjalistę, właściwe rozwiązania kontaktologiczne, odpowiednie metody postępowania w przypadku zaburzeń powierzchni oka oraz nowoczesne technologie mogą znacząco poprawić komfort i jakość życia pacjentów.
Piśmiennictwo:
1 Craig J.P., Alves M., Wolffsohn J.S. i wsp.:; TFOS Lifestyle Report Executive Summary: A Lifestyle Epidemic - Ocular Surface Disease 2024.
2 Ambroziak A.M. i wsp.: Therapeutic use of fluorosilicone hydrogel contact lenses – summary of indication and results of over 10 years experiences WOC2012.
3 Craig J.P., Nichols K.K., Akpek E.K. i wsp.: TFOS DEWS II Definition and Classification Report. Ocul. Surf. 2017 Jul; 15(3): 276-283.
4 Ambroziak A.M. (red.): Stanowisko Polskiej Grupy Ekspertów Akademii Powierzchni Oka. Medical Education, Warszawa 2017.
5 Arita R., Morishigeb N., Sakamoto I. i wsp.: Effects of a warm compress containing menthol on the tear film in healthy subjects and dry eye patients. Sci. Rep. 2016 Nov, vol. 7: 1–6.
6 Morgan P.B., Woods C.A., Tranoudis I.G. i wsp.: International contact lens prescribing in 2023. A report on trends in global contact lens prescribing from our 23rd consecutive annual survey. Contact Lens Spectrum, 2024 Jan/Feb; Vol. 39: 20-22, 24, 26-28.
7 Chalmers R.L., McNally J.J., Chamberlain P., Keay L.: Adverse event rates in the retrospective cohort study of safety of paediatric soft contact lens wear: the ReCSS study. Ophthalmic Physiol. Opt. 2021 Jan; vol. 41(1): 84–92.
[Artykuł powstał w wyniku realizacji grantu edukacyjnego, finansowanego ze środków Johnson & Johnson Polska Sp. z o.o., mającego na celu upowszechnienie wiedzy na temat stosowania soczewek kontaktowych wśród okulistów oraz innych specjalistów, w tym optometrystów, co przyczyni się do poszerzenia oferty lekarzy i optometrystów kierowanej do pacjentów.]